Ontdek de reden van je vermoeidheid en tips om je beter te voelen
Je kent het wel. Je zit er een dag niet helemaal lekker in. Je staat moe op, reageert traag en bent snel geïrriteerd. Hebt weinig focus, er komt weinig uit je handen. Het huilen staat je nader dan het lachen. Je bent moe. Die dagen hebben we allemaal. Vaak gaat het na een goede nacht slaap weer een heel stuk beter. Van vermoeidheid spreken we wanneer het nare gevoel niet meer weggaat. Je voelt je door de dag heen vooral slap, futloos en energieloos. Je moe voelen wordt chronisch en je komt steeds lastiger uit je bed. Je komt niet op gang gedurende de dag en je voelt je een beetje neerslachtig. Of zelfs: depressief. Je vermijdt sociaal contact. Trekt je het liefst terug. Afspreken met vrienden gaat je tegenstaan. Verjaardagen kunnen je gestolen worden. “Laat maar mij even met rust” begint een lijfspreuk te worden.
Als vermoeidheid chronisch wordt
Chronische vermoeidheid ontstaat als je langer meer energie uitgeeft dan je weer aanvult. Je stresssysteem zorgt voor energieaanmaak. Je zet dit langer aan dan goed voor je is. Vermoeidheid is een gevolg van chronische stress.
Je energie en vermoeidheid, heel globaal heeft je energiehuishouding twee standen:
De eerste stand is die van de dag. Je bent actief en geeft energie uit. Bloed gaat voornamelijk richting spieren, hart, longen en brein. Je bent alert genoeg om te kunnen handelen. Je bent meer in orthosympatische (alerte) staat waarbij je snel in een fight/flight reactie komt. Je stress assen staan aan (zie voor uitleg hieronder). Door de actie ontstaat er microschade aan je lijf gedurende de dag. Dit is normaal. Je beschermt jezelf voornamelijk tegen bacteriën. Deze staat van zijn heet: de katabolen staat.
Een stress as, wat is dit?
Een stress as in het lichaam is een groep organen of onderdelen van het lichaam die in een rij met elkaar samenwerken. Met als doel een bepaalde uitkomst en actie te krijgen. Het vormt een kettingreactie waarbij organen met elkaar communiceren via boodschapperstoffen.
De tweede stand is gekoppeld aan het nachtritme. Je komt tot rust en de stress assen zakken daarin mee. Cortisol (hormoon waardoor je energie vrijmaakt) wordt lager en je melatonine (slaaphormoon) gehalte stijgt. Je gaat in een staat van rust en vertering. Dit heet: een parasympathische staat van zijn. Hier hoort een rustige hartslag en ademhaling bij. Het bloed gaat daarbij naar de ingewanden. Dit met als doel spijsvertering, voedsel opnemen en repareren. Het repareren wordt voor een deel gedaan door je immuunsysteem. Dat is ook actief. Zo ben je goed beschermd tegen virussen en infecties. Het bewegingsapparaat is nu voornamelijk in rust. Je bent op processen binnen in je gericht. De schade van de dag wordt hersteld. Er kan zelfs wat bijgebouwd worden, zodat je sterker wordt tijdens de nacht. Dit proces heet: de anabole staat.
Uit balans zijn maakt jou moe
Wanneer je op korte termijn iets belangrijks te doen hebt, stel je je rust uit. Dat is een heel natuurlijk mechanisme wat jou helpt te overleven. Houd je dit dagen vol dan begin je last te krijgen. Je wordt wat prikkelbaar, slaapt slechter, wordt vroeger wakker. Doe je dit weken of maanden dan kom je in een chronische staat van vermoeidheid. Hierin is de katabole staat dominant over de anabole staat. Je offert rust en herstel op voor dingen die in het nu je aandacht vragen. Vraag je je eens af: is dit het wel waard?
Wat hebben emoties met chronische vermoeidheid te maken?
Binnen onze evolutie waren emoties van groot belang bij bedreiging. Als er geen veiligheid was, deed je er goed aan om tijdelijk actief te blijven. En zo te zorgen dat de veiligheid er wel kwam. Dit was iets wat je kon doen, zodat je weer veilig was. Wegrennen bijvoorbeeld. De emotie (bijvoorbeeld angst), wordt rondgemaakt en kan tot rust komen: je bent veilig. Je schakelt af in dat moment en beweegt naar de rust kant en in het dag-nachtritme laat je meer anabole staat toe.
Emotie komt uit het Latijn. Van het woord: emovere.
Movere betekent bewegen en emovere betekent: bewegen naar buiten. Een emotie is beweging naar buiten toe. Zoals de golven van de zee.
Emoties horen dus in beweging te zijn, geuit te worden om daarna tot rust te komen.
In deze tijd hebben wij het hier lastig mee. De emoties zijn er nog steeds, maar de doelen zijn abstracter en vaak onhaalbaar geworden.
Een emotie wil bij voorkeur binnen 5 uur een afronding hebben. Het komende sollicitatiegesprek over 3 weken geeft lichte of zwaardere stress. In het moment kan je hier weinig mee. Het houdt je bezig en je bent geactiveerd. Binnen 5 uur is er geen oplossing. 3 weken (lichte) stress op de achtergrond trekt energie weg.
Er zijn in onze maatschappij en ons leven honderden van dit soort voorbeelden te noemen. Situaties met bijbehorende emoties die aandacht vragen zonder een gezonde afronding.
Gifstoffen om ons heen en alles dat in de lucht hangt aan straling. Veel meer `kunstlicht, geluid dat onnatuurlijk is, te grote groepen mensen, social media en ga zo maar door.
We worden steeds meer geactiveerd, er zijn veel te weinig rustmomenten. We zijn de actiestaat aan het verlengen. Dit maakt ons chronisch moe
Te lang “aan” staan maakt moe en geeft achterstallig onderhoud
Symptomen chronische vermoeidheid
Je staat te lang “aan “. Het gaat hard met je energie. Je geeft in een verlengde katabolen staat bovengemiddeld meer energie uit. Het is een extra boost die er niet had moeten zijn. Op termijn is het niet gezond voor je. Je krijgt te weinig rust en je lijf komt onvoldoende tot herstel. Waardoor je op de lange termijn stoffen voor goed functioneren aan het op verbruiken bent. Er ontstaat achterstallig onderhoud aan je lichaam. Je merkt dit aan: sneller kleine blessures aan pezen, spieren en botten. De huid herstelt slechter. Wondjes genezen langzamer. Je huid ziet er doffer, pukkeliger en droger uit. Haar en nagels worden droger, brozer en doffer.
In de cellen gaan de energie fabrieken (mitochondriën) slechter functioneren. Ze geven minder energie af. Je voelt je moe, bereikt sneller je grens met kracht, spierpijn en verzuring.
Te weinig slaap maakt je chronisch moe
De slaap wordt te kort en verstoord. Het brein wordt niet goed meer geordend en schoongespoeld. Afvalstoffen hopen zich op en de functie wordt minder. Je kunt niet goed meer nadenken, je vergeet vaker dingen. De focus is weg en je gaat steeds langer doen over dezelfde taak.
Je vindt jezelf steeds vaker terug in een kamer met de gedachte "wat kwam ik hier eigenlijk doen?!" Interactie met andere mensen wordt minder. Behoefte aan contact met anderen wordt minder.
Omgaan met verandering gaat je steeds slechter af. Je voelt vlot de spanning oplopen als iets niet gaat zoals je had gedacht. Irritatie, conflict en ruzie komen steeds vaker voor. Je bent chronisch moe.
Je gedrag in het nu maakt je moe
Je kan nog wel dingen doen. Maar alleen als je je er toe zet. Met tanden op elkaar, even doorbijten en de schouders eronder zet je je eigen behoeftes aan rust voor jezelf aan de kant. Je geeft voorrang aan de wensen, zorgen en behoeftes van anderen. Vaak heel logisch dat je dat doet, "het zijn tenslotte mijn kinderen", "ik kan mijn vrienden niet in de steek laten", "mijn moeder heeft mij nodig", zijn veel voorkomende redenen om dit te doen.
Het is goed je te realiseren dat je jezelf wegcijfert. Als dit langer duurt, loop je zelf leeg en word je chronisch vermoeid.
De diepere reden van jouw vermoeidheid
Mensen zijn uniek. Ieder heeft een eigen levenspad en verhaal. Aan de oppervlakte allemaal verschillend. In de diepte vaak met heel veel overeenkomsten. Chronische vermoeidheid heeft bij iedereen met levensgebeurtenissen in het (recente) verleden te maken. Iets waarbij je extra moest geven en daar niet op tijd mee kon stoppen. Om een voor jou belangrijke reden.
Je zet een strategie in die je in het verleden heeft gediend. Hierbij schuif je je eigen belang naar achter en dat van de ander naar voren. Dit doe je te lang en je stelt hier te weinig grenzen in. Herkenbaar? Er ontstaat een disbalans tussen geven en nemen in het contact tussen twee mensen of in een groep zoals een familie.
Chronische vermoeidheid is geen burn-out.
Chonische vermoeidheid lijkt op een burn-out, maar is niet hetzelfde. Je zou kunnen zeggen dat het een onderdeel is van het proces om in een burn-out terecht te komen. In een burn-out doorloop je stadia waarin je steeds meer van het stresshormoon cortisol aanmaakt.
Altijd maar moe zijn, is een aanloop naar een burn-out
De vermoeidheid en de symptomen zijn de aanloop van de burn-out. Een burn-out heeft ook een fase waarin de gevoeligheid van de cellen voor het signaal cortisol op een gegeven moment afneemt. Je lijf reageert niet meer op de vraag om meer energie te leveren. Het lukt niet meer om op te staan, alles is teveel, omdat je activatie energie mist. Het immuunsysteem reageert daarbij ook nauwelijks meer. Je wordt vatbaarder voor infecties. En je voelt jezelf vooral moe, moe, moe.
Als je nu start met het signaal serieus nemen dan laat je de burn-out links liggen.
Wat te doen bij vermoeidheid?
Ben je erg lang heel erg moe? Maak je je hier zorgen over? Laat je eerst onderzoeken door je huisarts.
Vermoeidheid. Hier is veel aan te doen. Voor wat snelle tips: lees hier Chronisch moe zijn is een gevolg van vele processen die bij elkaar komen. Het hoofdproces is hierboven beschreven. Het gaat te ver om elke mogelijkheid van het ontstaan van vermoeidheid hier door te nemen. We focussen ons op het centrale thema: grenzen trekken. Je geeft aan dat het genoeg is. -Nee- is hier in het belangrijkste woord.
Dit geeft misschien wrijving en conflict. Mensen in je omgeving zijn dit niet gewend. Als dit gebeurt, zie het als een teken dat je op een ander pad zit. Het pad van en voor jezelf. Hier kun je energie geven vanuit jezelf. Hier ga je opladen.
Voor je chronische vermoeidheid zijn je grenzen al vervaagd
Voordat je chronisch moe werd, zijn je eigen grenzen vervaagd. Je bent gestopt of hebt nooit geleerd “nee” te zeggen om de sfeer, de persoon of het systeem "goed " te houden.
Vraag je af: is het eigenlijk jouw taak wel om alles goed en rustig te houden?
Je zegt “nee” naar de ander en kiest tegelijk voor jezelf. Dit is geen afwijzing van de ander. Dat hoef je niet uit te leggen. Het is een mededeling vanuit een grondhouding. Een houding die gaat over jouw natuurlijke plek innemen en grenzen mogen trekken. En die mag groeien. Bij elke keer dat je “nee” zegt en kiest voor jezelf, zie je vruchtbare bodem in jouw bos toe nemen. Je geeft het water en voedingstoffen met dit gedrag. En net als een bos kost het tijd en seizoenen om het te laten groeien. Elke dag een klein beetje meer.
Hulp bij chronische vermoeidheid
- Lees meer over de voordelen van rood licht
- De ayolite bril is een makkelijke manier om je energielevel een boost te geven. Ideaal voor als je geen tijd hebt 's ochtends naar buiten te gaan om het eerste daglicht op te pikken.
Verdiepingsliteratuur vermoeidheid
Grach SL, Seltzer J, Chon TY, Ganesh R. Diagnosis and Management of Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome. Mayo Clin Proc. 2023 Oct;98(10):1544-1551. doi: 10.1016/j.mayocp.2023.07.032. PMID: 37793728.
Humphrey N, Skoyles J. The evolutionary psychology of healing: a human success story. Curr Biol. 2012 Sep 11;22(17):R695-8. doi: 10.1016/j.cub.2012.06.018. PMID: 22975000.
Noakes TD. Time to move beyond a brainless exercise physiology: the evidence for complex regulation of human exercise performance. Appl Physiol Nutr Metab. 2011 Feb;36(1):23-35. doi: 10.1139/H10-082. PMID: 21326375.
Kim DY, Lee JS, Park SY, Kim SJ, Son CG. Systematic review of randomized controlled trials for chronic fatigue syndrome/myalgic encephalomyelitis (CFS/ME). J Transl Med. 2020 Jan 6;18(1):7. doi: 10.1186/s12967-019-02196-9. Erratum in: J Transl Med. 2020 Dec 23;18(1):492. doi: 10.1186/s12967-020-02603-6. PMID: 31906979; PMCID: PMC6943902.
Park JW, Park BJ, Lee JS, Lee EJ, Ahn YC, Son CG. Systematic review of fatigue severity in ME/CFS patients: insights from randomized controlled trials. J Transl Med. 2024 Jun 3;22(1):529. doi: 10.1186/s12967-024-05349-7. Erratum in: J Transl Med. 2024 Jun 28;22(1):603. doi: 10.1186/s12967-024-05390-6. PMID: 38831460; PMCID: PMC11145935.
Kim DY, Lee JS, Son CG. Systematic Review of Primary Outcome Measurements for Chronic Fatigue Syndrome/Myalgic Encephalomyelitis (CFS/ME) in Randomized Controlled Trials. J Clin Med. 2020 Oct 28;9(11):3463. doi: 10.3390/jcm9113463. PMID: 33126460; PMCID: PMC7692998.
Wyller VB, Reme SE, Mollnes TE. Chronic fatigue syndrome/myalgic encephalo-myelitis--pathophysiology, diagnosis and treatment. Tidsskr Nor Laegeforen. 2015 Dec 15;135(23-24):2172-5. English, Norwegian. doi: 10.4045/tidsskr.15.1180. PMID: 26674040.
Morris G, Maes M, Berk M, Puri BK. Myalgic encephalomyelitis or chronic fatigue syndrome: how could the illness develop? Metab Brain Dis. 2019 Apr;34(2):385-415. doi: 10.1007/s11011-019-0388-6. Epub 2019 Feb 13. PMID: 30758706; PMCID: PMC6428797.
Clark JE, Fai Ng W, Watson S, Newton JL. The aetiopathogenesis of fatigue: unpredictable, complex and persistent. Br Med Bull. 2016 Mar;117(1):139-48. doi: 10.1093/bmb/ldv057. Epub 2016 Feb 12. PMID: 26872857; PMCID: PMC4782751.
von Känel R. Fear of terror and inflammation ignite heart health decline. Proc Natl Acad Sci U S A. 2015 Feb 3;112(5):1248-9. doi: 10.1073/pnas.1424405112. Epub 2015 Jan 23. PMID: 25617361; PMCID: PMC4321235.
Shenhar-Tsarfaty S, Yayon N, Waiskopf N, Shapira I, Toker S, Zaltser D, Berliner S, Ritov Y, Soreq H. Fear and C-reactive protein cosynergize annual pulse increases in healthy adults. Proc Natl Acad Sci U S A. 2015 Feb 3;112(5):E467-71. doi: 10.1073/pnas.1418264112. Epub 2014 Dec 22. PMID: 25535364; PMCID: PMC4321278.
Bevans MF, Ross A, Wehrlen L, Klagholz SD, Yang L, Childs R, Flynn SL, Remaley AT, Krumlauf M, Reger RN, Wallen GR, Shamburek R, Pacak K. Documenting stress in caregivers of transplantation patients: initial evidence of HPA dysregulation. Stress. 2016;19(2):175-84. doi: 10.3109/10253890.2016.1146670. Epub 2016 Mar 7. PMID: 26949170; PMCID: PMC4976925.
Sherwood PR, Price TJ, Weimer J, Ren D, Donovan HS, Given CW, Given BA, Schulz R, Prince J, Bender C, Boele FW, Marsland AL. Neuro-oncology family caregivers are at risk for systemic inflammation. J Neurooncol. 2016 May;128(1):109-118. doi: 10.1007/s11060-016-2083-3. Epub 2016 Feb 23. PMID: 26907491; PMCID: PMC4865431.
Bateman L, Bested AC, Bonilla HF, Chheda BV, Chu L, Curtin JM, Dempsey TT, Dimmock ME, Dowell TG, Felsenstein D, Kaufman DL, Klimas NG, Komaroff AL, Lapp CW, Levine SM, Montoya JG, Natelson BH, Peterson DL, Podell RN, Rey IR, Ruhoy IS, Vera-Nunez MA, Yellman BP. Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome: Essentials of Diagnosis and Management. Mayo Clin Proc. 2021 Nov;96(11):2861-2878. doi: 10.1016/j.mayocp.2021.07.004. Epub 2021 Aug 25. PMID: 34454716.
Steiner S, Fehrer A, Hoheisel F, Schoening S, Aschenbrenner A, Babel N, Bellmann-Strobl J, Finke C, Fluge Ø, Froehlich L, Goebel A, Grande B, Haas JP, Hohberger B, Jason LA, Komaroff AL, Lacerda E, Liebl M, Maier A, Mella O, Nacul L, Paul F, Prusty BK, Puta C, Riemekasten G, Ries W, Rowe PC, Sawitzki B, Shoenfeld Y, Schultze JL, Seifert M, Sepúlveda N, Sotzny F, Stein E, Stingl M, Ufer F, Veauthier C, Westermeier F, Wirth K, Wolfarth B, Zalewski P, Behrends U, Scheibenbogen C. Understanding, diagnosing, and treating Myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome - State of the art: Report of the 2nd international meeting at the Charité Fatigue Center. Autoimmun Rev. 2023 Nov;22(11):103452. doi: 10.1016/j.autrev.2023.103452. Epub 2023 Sep 22. PMID: 37742748.
König RS, Albrich WC, Kahlert CR, Bahr LS, Löber U, Vernazza P, Scheibenbogen C, Forslund SK. The Gut Microbiome in Myalgic Encephalomyelitis (ME)/Chronic Fatigue Syndrome (CFS). Front Immunol. 2022 Jan 3;12:628741. doi: 10.3389/fimmu.2021.628741. Erratum in: Front Immunol. 2022 Mar 30;13:878196. doi: 10.3389/fimmu.2022.878196. PMID: 35046929; PMCID: PMC8761622.
Wostyn P. COVID-19 and chronic fatigue syndrome: Is the worst yet to come? Med Hypotheses. 2021 Jan;146:110469. doi: 10.1016/j.mehy.2020.110469. Epub 2021 Jan 2. PMID: 33401106; PMCID: PMC7836544.
Wostyn P, De Deyn PP. The putative glymphatic signature of chronic fatigue syndrome: A new view on the disease pathogenesis and therapy. Med Hypotheses. 2018 Sep;118:142-145. doi: 10.1016/j.mehy.2018.07.007. Epub 2018 Jul 6. PMID: 30037603.
Maisel P, Baum E, Donner-Banzhoff N. Fatigue as the Chief Complaint–Epidemiology, Causes, Diagnosis, and Treatment. Dtsch Arztebl Int. 2021 Aug 23;118(33-34):566-576. doi: 10.3238/arztebl.m2021.0192. PMID: 34196270; PMCID: PMC8579431.
